Prywatny wykaz inwentarza jest dokumentem funkcjonującym w obrocie prawnym już od kilku lat i dotyczy spadkobierców przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Pomimo licznych informacji w prasie tradycyjnej oraz elektronicznej o wprowadzonej zmianie w kodeksie cywilnym, wiele osób nie ma wiedzy i świadomości konsekwencji zaniechania złożenia takiego wykazu. Czego dotyczy omawiany dokument i kiedy należy go złożyć opiszę w dzisiejszym artykule.
Prywatny wykaz inwentarza – udana propozycja racjonalnego ustawodawcy czy martwy przepis dla spadkobierców?
Kilka tygodni temu w kancelarii udzielałam porady rodzeństwu, które nabyło spadek po zmarłym ojcu z dobrodziejstwem inwentarza. Po otrzymaniu z sądu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku uznali sprawę spadkową za zakończoną. Przynajmniej do czasu gdy okazało się, że przed śmiercią ich ojca , przeciwko spadkodawcy zapadł wyrok zasądzający a wierzyciel na podstawie tytułu wykonawczego wezwał spadkobierców do zapłaty należności. Zdezorientowani klienci prosili o pomoc i wyjaśnienie czy faktycznie muszą płacić i ewentualnie do jakiej kwoty?
Na początku wskazuję, że spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza ponosi odpowiedzialność za długi spadkodawcy ale tylko do wartości otrzymanego majątku spadkowego (tzw. stanu czynnego spadku). Jeżeli zatem dług nie przekracza wartości majątku jaki otrzymała osoba w spadku, pozostaje ona zobowiązana do zaspokojenia roszczenia wierzyciela czyli spłatę długu.
Po pierwsze jednak należy zawsze ustalić, czy wierzytelność objęta wezwaniem do zapłaty jest wymagalna – co oznacza, że nie przysługuje dłużnikowi wobec roszczenia wierzyciela skuteczny zarzut przedawnienia. W przypadku stwierdzenia, że kwota którą domaga się wierzyciel nie jest roszczeniem przedawnionym, warto podjąć próbę negocjacji z wierzycielem i złożyć propozycję zawarcia ugody poprzez zapłatę kwoty niższej aniżeli rzeczywisty dług.
W przypadku spadkobierców, którym udzielałam pomocy majątek, który nabyli w wyniku spadkobrania przewyższał w sposób znaczny dług ich ojca. W ich sprawie udało się jednak zawrzeć ugodę na kwotę znacznie niższą aniżeli wskazaną w pierwotnym wezwaniu.
Pozostała jednak wątpliwość co do istnienia innych długów spadkodawcy, o których zstępni nie mieli wiedzy i obawa o wartość ewentualnych zobowiązań, które mogą przekraczać czynny stan spadku.
W imieniu spadkobierców złożyłam wykaz inwentarza, wyjaśniając im charakter i cel składanego dokumentu.
Wykaz inwentarza jest formularzem urzędowym, który można znaleźć na stronie ministerstwa sprawiedliwości lub pobrać klikając w poniższe przyciski.
Wykaz sporządzają spadkobiercy lub spadkobierca po przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, wskazując w nim dane dotyczące przedmiotów należących do spadku oraz informacje o długach spadkowych.
Wykaz inwentarza – co należy wiedzieć?
- Podstawa prawna złożenia wykazu inwentarza
Podstawa prawna znajduje się w przepisie art. 1031¹ §1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.
Aktualnie przepisy pozostawiają swobodę spadkobiercom co do wyboru:
- złożenia prywatnego spisu inwentarza osobiście;
- złożenia prywatnego spisu inwentarza przed notariuszem;
- zlecenia wykonania spisu inwentarza komornikowi;
Spadkobierca może samodzielnie złożyć dokument w sądzie lub powierzyć złożenie wykazu inwentarza notariuszowi. Korzystając z pomocy notariusza musimy jednak liczyć się z poniesieniem opłaty według stawek taksy notarialnej.
- Sąd właściwy do złożenia wykazu inwentarza
Zgodnie z art. 636³ § 1 kodeksu postępowania cywilnego „Wykaz inwentarza może być złożony w sądzie spadku, lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Sąd niebędący sądem spadku niezwłocznie przesyła wykaz inwentarza do sądu spadku.”
Możemy zatem złożyć wykaz inwentarza do sądu rejonowego właściwego dla miejsca naszego zamieszkania lub do sądu spadku czyli sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. W przypadku złożenia dokumentu do sądu właściwego dla naszego miejsca zamieszkania, sąd ten prześle wykaz inwentarza do sądu spadku.
-
Opłata od złożenia wykazu inwentarza
Czynność złożenia wykazu inwentarza jest zwolniona od opłat. W przypadku złożenia wykazu inwentarza przed notariuszem (w formie protokołu notarialnego) poniesiemy koszt wynagrodzenia notariusza.
Zgodnie z taksą notarialną wynosi wynagrodzenie stanowi kwotę 200 zł + VAT.
- Czy wykaz inwentarza może złożyć na jednym formularzu kilkoro spadkobierców?
Na to pytanie odpowiada nam wprost art. 1031¹ §2 kodeksu cywilnego
„Wykaz inwentarza może zostać złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.”
Na formularzu w rubryce dotyczącej danych spadkobierców możemy zatem wskazać kilka osób. Jeżeli składamy wykaz inwentarza bez pełnomocnika, należy pamiętać aby wszyscy wymienieni w formularzu spadkobiercy osobiście popisali dokument.
-
Termin na złożenie wykazu inwentarza
Ustawodawca nie zakreślił spadkobiercom terminu na złożenie wykazu inwentarza. Pytanie, które nurtuje wiele osób to kwestia możliwości złożenia wykazu inwentarza przed przyjęciem spadku a nie jest wprost uregulowana przepisami. Najczęściej spotykaną wykładnią przepisu art. 1031¹ k.c. w powyższym zakresie jest przyjęcie, że do czasu przyjęcia spadku występuje wyłącznie projekt wykazu inwentarza. Jeżeli taki projekt został złożony do sądu, to chwilą przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza uzyskuje on walor wykazu inwentarza.
-
Treść wykazu inwentarza
W formularzu wskazujemy:
- imię nazwisko, numer PESEL, adres zamieszkania spadkobiercy/ów składających wykaz inwentarza;
- imię, nazwisko, numer PESEL, adres ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy;
- dane dotyczące przedmiotów należących do spadku, przedmioty zapisów windykacyjnych (jeżeli wykaz inwentarza składa zapisobiorca) z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy);
- spadkobiercy mogą wskazać udział jaki przypada im spadku w przypadku spadkobrania wraz z innymi osobami;
- dane dotyczące długów spadkowych i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.
Spadkobiercy mogą samodzielnie oszacować wartość składników majątkowych i nie są obowiązani do załączania do wykazu inwentarza opinii rzeczoznawcy lub innych dokumentów na okoliczność wartości majątku spadkowego.
-
Złożony do sądu wykaz inwentarza – co dalej?
Po wpływu wykazu inwentarza do sądu spadku sąd ten zarządza ogłoszenie o złożeniu dokumentu. W praktyce ogłoszenie jest publikowane na stronie internetowej sądu, co umożliwia nam pobranie i wydrukowanie ogłoszenia wprost z portalu sądu. Należy wskazać, iż każdy wierzyciel spadkodawcy ma uprawnienie do zapoznania się z treścią łożonego przez nas wykazu inwentarza.
-
Co w sytuacji gdy po złożeniu wykazu inwentarza dowiemy się o istnieniu innych długów?
Ustawodawca na szczęście przewidział powyższy przypadek i wprowadził stosowną regulację w §4 art. 1031¹ kodeksu cywilnego.
„W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go. Do uzupełnienia wykazu stosuje się przepisy dotyczące składania wykazu inwentarza.”
Oznacza to nic innego aniżeli wydrukowanie i ponowne wypełnienie formularza, w którym wskazujemy tożsame dane z pierwotnym wnioskiem z wyjątkiem rubryki dotyczącej długów spadkowych, w której wpisujemy nowe zobowiązanie. Uzupełniony formularz składamy osobiście w biurze podawczym sądu lub wysyłamy listem poleconym do sądu. Właściwość sądu pozostaje niezmienna, spadkobierca wybiera czy bezpośrednio składa dokument w sądzie spadku czy sądzie właściwym dla jego miejsca zamieszkania.
-
Konsekwencje zaniechania złożenia wykazu inwentarza
Co nam grozi jeżeli nie złożymy wykazu inwentarza a okaże się, że spadkodawca pozostawił długi przekraczające wartość majątku spadkowego? W takim przypadku niestety dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza nas nie chroni i będziemy odpowiadać za zobowiązania spadkodawcy całym swoim majątkiem.
Zaniechanie złożenia wykazu inwentarza wyłącza zatem ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe.
Przed wejściem w życie omawianej regulacji, spisu inwentarza dokonywał komornik, co wiązało się z wysokimi dla spadkobierców kosztami sporządzenia takiego dokumentu. Wynagrodzenie komornika za dokonanie spisu inwentarza stanowi opłatę w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę, sporządzenie zatem prywatnego wykazu inwentarza jest rozwiązaniem mniej kosztownym.
Opierając się na moim doświadczeniu zawodowym radzę w przypadkach gdy majątek spadkowy obejmuje wiele składników majątkowych o znacznej wartości lub sytuacja prawna spadku jest skomplikowana (np. przy dziedziczeniu przedsiębiorstwa) – powierzyć wykonanie spisu inwentarza komornikowi. W sytuacji gdy majątek spadkowy obejmuje wyłącznie nieruchomość lub nieliczne ruchomości, których wartość spadkobiercy są w stanie samodzielnie oszacować – polecam skorzystać z możliwości złożenia wykazu inwentarza.
Osobiście oceniam omawianą regulację bardzo pozytywnie. Myślę, że prosty i odformalizowany sposób składania wykazu inwentarza skłoni wielu spadkobierców do samodzielnego uregulowania spraw spadkowych.
W przypadku Państwa dalszych wątpliwości lub skomplikowanej sytuacji prawnej spadkobierców radzę skonsultować się z profesjonalnym pełnomocnikiem. Radca prawny udzieli pomocy i wsparcia przy wszystkich czynnościach spadkowych.
