Jak uniknąć zachowku

Sprawdź poprzedni wpis Co to jest zachowek?

Jak uniknąć zachowku

Umowa dożywocia (art. 908 kodeksu cywilnego)

Umowa dożywocia jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej, mocą której jedna ze stron w zamian za przeniesienie na jej rzecz własności nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywającemu dożywotnie utrzymanie. Wartość nieruchomości nabytej na podstawie umowy dożywocia nie wlicza się do spadku, zatem nie stanowi podstawy do obliczenia zachowku. Umowa dożywocia musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Mając na uwadze powyższe, wystarczy, aby przyszły spadkodawca zawarł umowę dożywocia z osobą, która w jego ocenie powinna nabyć majątek bez obowiązku rozliczenia się z pozostałymi członkami rodziny uprawnionymi do zachowku.

Warto przed przepisaniem nieruchomości zastanowić się czy jej zbycie ma nastąpić na podstawie umowy dożywocia czy umowy darowizny, ponieważ zawarcie tych umów wiąże się w przyszłości z różnymi skutkami dla spadkobierców. Wartość dokonanych darowizn wlicza się co do zasady do spadku, co wpływa na wysokość zachowku.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia (art. 1048 kodeksu cywilnego)

Na mocy umowy zrzeczenia się dziedziczenia zrzekający się nie ma prawa do spadku jaki odziedziczyłby po spadkodawcy w razie dziedziczenia ustawowego. Zatem umowa ta jest zawierana pomiędzy przyszłym spadkobiercą ustawowym a spadkodawcą. Jeżeli strony w umowie nie ustaliły inaczej, zstępni zrzekającego także nie będą dziedziczyć po określonym spadkodawcy. Należy pamiętać, że niezależnie od istnienia umowy, zrzekający się będzie mógł dziedziczyć po danym spadkodawcy na podstawie sporządzonego testamentu (umowa obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego a nie testamentowego). Skutkiem zrzeczenia się dziedziczenia jest wyłączenie prawa do zachowku. Umowa zrzeczenia się dziedziczenia musi zachować formę aktu notarialnego.

Powołanie do dziedziczenia testamentowego nie przywraca zrzekającemu się prawa do dochodzenia zachowku.

Wydziedziczenie spadkobiercy w testamencie (art. 1008 kodeksu cywilnego)

Wydziedziczenie spadkobiercy ustawowego w testamencie pozbawia uprawnienia do dochodzenia zachowku. Wydziedziczyć można małżonka, rodziców oraz zstępnych (tj. dzieci, wnuki, prawnuki i dalszych potomków). Spadkodawca w treści testamentu jest zobowiązany wskazać wprost przyczyny wydziedziczenia oraz oznaczyć spadkobiercę, którego obejmuje wydziedziczenie.

Przyczyny wydziedziczenia spadkobiercy określone zostały w przepisach kodeksu cywilnego:

1. Spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
2. Spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
3. Spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Wydziedziczenie konkretnego spadkobiercy powoduje, że uprawnienie do zachowku przechodzi z mocy prawa na jego dzieci lub dalszych potomków.

Upływ 10 letniego terminu od zawarcia umowy darowizny (dokonania darowizny) do daty śmierci spadkodawcy (art. 994 kodeksu cywilnego)

Wysokość zachowku ustalana jest od wartości spadku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami darowizny uczynione przez spadkodawcę w okresie 10 lat przed datą jego śmierci nie wliczają się do masy spadkowej a zatem ich wartość nie stanowi substratu zachowku.

Termin 10 letni dotyczy wyłącznie darowizn uczynionych na rzecz osób nie będących spadkobiercami ustawowymi spadkodawcy. Darowizny uczynione na rzecz spadkobierców ustawowych uwzględnia się przy ustalaniu wysokości zachowku, bez względu na czas ich dokonania.

Przy zaliczaniu na poczet zachowku nie ma znaczenia przedmiot darowizny i cel, w jakim została ona dokonana –postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 136/10.

Niegodność dziedziczenia (art. 928 kodeksu cywilnego)

Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia wyłącza uprawnienie do dochodzenia zachowku. Przepisy wymieniają trzy przesłanki niegodności spadkobiercy:

1. Spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
2. Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności.
3. Spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Niegodność dziedziczenia jest stwierdzana przez sąd po śmierci spadkodawcy na podstawie żądania pozostałych spadkobierców i wymaga wszczęcia odrębnego procesu sądowego. Niegodność dziedziczenia dotyczy konkretnego spadkobiercy i nie przechodzi na jego zstępnego, który pozostaje uprawniony do dochodzenia zachowku.

Zasady współżycia społecznego (art. 5 kodeksu cywilnego)

W toku postępowania sądowego o zachowek, zobowiązany do zapłaty tego świadczenia może powołać się na to, że w danym stanie faktycznym zasądzenie zachowku jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Powołanie się na zarzut sprzeczności roszczenia o zachowek z zasadami współżycia społecznego jest dopuszczalne tylko wyjątkowo w przypadku zaistnienia rażącego naruszenia przez osobę dochodzącą zachowku tych zasad. Za takie naruszenie można uznać niestosowne zachowanie uprawnionego do zachowku wobec spadkodawcy.

Powołując się na zarzut sprzeczności roszczenia o zachowek z zasadami współżycia społecznego, należy wyraźnie wskazać jaką konkretną zasadę miał naruszyć uprawniony do zachowku swoim zachowaniem wobec spadkodawcy.

Przedawnienie (art.1007 kodeksu cywilnego)

Zachowku skutecznie można się domagać w okresie pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu, a w przypadku dziedziczenia na podstawie ustawy w okresie pięciu lat od daty śmierci spadkodawcy (tzw. data otwarcia spadku). Po upływie ww. terminów zobowiązany do zapłaty zachowku może podnieść zarzut przedawnienia. W przypadku powołania się na zarzut przedawnienia w toku procesu, uprawniony do zachowku musi liczyć się z oddaleniem jego powództwa i przegraną sprawą.

Bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek przysługującego wobec spadkobiercy ustawowego, zostaje zerwany przez złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.

Podsumowanie – jak uniknąć zachowku

Podsumowując, istnieje szereg sposobów na uniknięcie płacenia zachowku. Należy jednak zauważyć, że część z opisanych zachowań musi podjąć samodzielnie przyszły spadkodawca, aby uchronić spadkobiercę lub obdarowanego przed obowiązkiem zapłaty zachowku. Zawsze warto uzyskać pomoc prawną od adwokata lub radcy prawnego przed rozporządzeniem swoim majątkiem. Profesjonalny pełnomocnik pokieruje Klienta tak, aby ten podjął decyzję, której skutki będą zgodne z jego wolą.