Separacja sądowa

Co to jest separacja sądowa?

Zgodnie z art. 23 KRiO małżonkowie są zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Nie zawsze jednak małżonkowie te obowiązki są w stanie wypełniać. Decydując się na rozstanie, każdy z małżonków może żądać orzeczenia separacji sądowej, która ureguluje ich wzajemne obowiązki i uprawnienia w okresie separacji. Separacja nie powoduje rozwiązanie małżeństwa, które formalnie nadal trwa, lecz umożliwienie małżonkom przemyślenie ich związku i zdecydowania o dalszej wspólnej przyszłości.

Separacja sądowa – przesłanki orzeczenia

Sąd orzeka separację gdy pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, nie jest on natomiast trwały. Oznacza, to, że istnieje szansa na kontynuowanie pożycia małżeńskiego w przyszłości.

Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego następuje gdy pomiędzy małżonkami ustaje więź duchowa (uczucie miłości), więź fizyczna (pożycie intymne), więź gospodarcza (nie stoi na przeszkodzie orzeczenie separacji wobec małżonków, którzy zmuszeni sytuacją ekonomiczną wspólnie zamieszkują nieruchomość).

Pomimo ustalenia zupełności rozkładu pożycia małżeńskiego, sąd odmówi orzeczenia separacji gdy:

• Wskutek orzeczenia separacji ucierpi dobro małoletniego dziecka, tj. gdy sąd ustali, że w razie orzeczenia separacji dobro wspólnego małoletniego dziecka ucierpi w większym stopniu, niż gdyby separacja nie została orzeczona.
• Orzeczeniu separacji sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego.

Art. 61¹ KRiO

§ 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.
§ 2. Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Wniosek o separację a pozew o separację.

Postępowanie o separację może toczyć się w trybie procesowym zainicjowanym złożeniem pozwu o separację. Pozew składa jeden z małżonków w sytuacji gdy druga strona nie wyraża zgody na separację. W przypadku gdy oboje małżonkowie są zgodni co do wprowadzenia separacji w ich małżeństwie a nie posiadają małoletnich dzieci, na ich zgodny wniosek sąd orzeka o separacji postanowieniem w trybie nieprocesowym. Wniosek złożony do sądu jest podpisany przez obu małżonków w przeciwieństwie do pozwu, który podpisuje ten małżonek, który żąda orzeczenia separacji. Złożenie pozwu o separację skutkuje wszczęciem postępowania procesowego, które zmierza do wydania przez sąd rozstrzygnięcia w postaci wyroku. 

Art. 61¹ KRiO

§ 3. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków.

Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego

Orzekając separację sąd ustala na żądanie małżonków winę w rozkładzie ich pożycia. Jeżeli rozkład pożycia nastąpił wyłącznie z winy jednego z małżonków, sąd orzeka separację z winy tego małżonka. Jeżeli winni są oboje – sąd orzeka separację z winy obojga małżonków. Na zgodny wniosek stron sąd odstępuje od rozstrzygania o winie i orzeka separację bez winy po stronie małżonków.

Pozew o separację sądowa – o co wnosimy?

O ile zgodny wniosek o separację  sprowadza się do zawarcia w piśmie sentencji:

„Wnioskodawcy zgodnie wnoszą o orzeczenie separacji małżeństwa zawartego w dniu  ……………………………… w Urzędzie Stanu Cywilnego w ………………………………………… pod numerem ………………..”

Przypominam, że złożenie takiego wniosku jest możliwe tylko w przypadku braku wspólnych małoletnich dzieci małżonków

oraz uzasadnienia wniosku (opisowy przebieg pożycia małżeńskiego i przyczyny jego rozkładu, informacja czy małżonkowie zamieszkują nadal wspólnie, od jakiego czasu ustała więź fizyczna, duchowa, gospodarcza), pozew o separację wymaga większego nakładu pracy.

Pozew o separację powinien zawierać żądanie orzeczenia w zakresie winy małżonka za rozkład pożycia, a ponadto gdy małżonkowie posiadają małoletnie dziecko:

Ustalenie miejsca pobytu dziecka

• każdorazowe miejsce zamieszkania matki albo ojca.

Orzeczenie o władzy rodzicielskiej

• pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom;
• ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców;
• pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców.

Uregulowanie kontaktów dziecka z rodzicem, z którym nie będzie mieszkać.

• ustalenie kontaktów rodzica w wyznaczone dni i godziny;
• nieorzekanie o kontaktach z małoletnim dzieckiem (gdy małżonkowie wolą sami decydować każdorazowo o sposobie kontaktów rodzica z dzieckiem);
• powierzenie opieki naprzemiennej (dziecko pozostaje pod opieką każdego z rodziców przez taka samą ilość czasu).

Ustalenie obowiązku alimentacyjnego na małoletnie dziecko.

• wskazanie żądanej kwoty alimentów na małoletnie dziecko od rodzica, który z tym dzieckiem nie mieszka.
• zgłoszenie żądania o zobowiązanie rodziców do wspólnego ponoszenia kosztów utrzymania dziecka bez zasądzania obowiązku alimentacyjnego od któregokolwiek z nich przy ustaleniu opieki naprzemiennej.

Ponadto małżonek może żądać:

• orzeczenia o sposobie korzystania z mieszkania (nie jest to podział majątku, lecz ustalenie sposobu używania mieszkania przez małżonków).
• orzeczenia eksmisji małżonka (gdy ten swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkanie np. przemoc domowa, alkoholizm).
• ustalanie obowiązku alimentacyjnego między małżonkami .
• dokonania podziału majątku wspólnego małżonków, jeżeli przeprowadzenie takiego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Pamiętajmy, że każde pismo procesowe musi zawierać informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego rozwiązania sporu. Nieumieszczenie w pozwie o separację takiej wzmianki jest brakiem formalnym, który na pisemne wezwanie sądu należy uzupełnić w terminie 7 dni.

Obowiązek alimentacyjny między małżonkami

Każdy z małżonków w postępowaniu może żądać ustalenia dla siebie obowiązku alimentacyjnego od współmałżonka. Jeżeli wyłącznie winny jest rozpadowi małżeństwa nie został wyraźnie wskazany w wyroku, alimenty mogą zostać zasądzone tylko wtedy, gdy współmałżonek popadł w niedostatek, a więc nie posiada wystarczających środków do samodzielnego utrzymania się. W przypadku, gdy stwierdzono wyłączną winę jednego ze współmałżonków, niewinny współmałżonek może domagać się alimentów, wykazując jedynie, że orzeczenie separacji pociągnęło za sobą znaczne pogorszenie jego sytuacji materialnej.

Postępowanie w przedmiocie orzeczenia separacji.

W toku postępowania sąd bada przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego, sytuację rodzinną oraz materialną każdego z małżonków, w szczególności czy małżonkowie mają małoletnie dzieci. Podstawowym dowodem w postępowaniu jest przesłuchanie małżonków i wysłuchanie ich stanowisk.

W zakresie dokumentów jakie powinny zostać załączone do pozwu, temat ten szczegółowo został opisany w artykule dotyczącym pozwu o rozwód:

Pozew o rozwód

Sąd może także skierować małżonków za ich zgodą do mediacji, w toku której strony mogą podjąć dialog małżeński prowadzący do cofnięcia pozwu o separację albo wypracować porozumienie obejmujące istotne kwestie dotyczące małoletniego dziecka (miejsce pobytu dziecka, piecza nad dzieckiem, kontakty, alimenty).

Separacja a rozwód – sprzeczne żądania małżonków

Nie można wykluczyć sytuacji w której, jeden z małżonków żąda separacji, a drugi w odpowiedzi na pozew wnosi o orzeczenie rozwodu. Wówczas – jeżeli orzeczenie rozwodu jest uzasadnione – sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak w danej sytuacji nie istnieją przesłanki do orzeczenia rozwodu (rozkład pożycia małżonków nie ma charakteru trwałego) sąd może orzec separację.

Właściwość sądu w sprawie o separację

Właściwym wyłącznie sądem do skierowania zarówno pozwu jak i wniosku o separację jest sąd okręgowy w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym nadal zamieszkuje lub ma miejsce zwykłego pobytu. W przypadku braku takiej podstawy, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej (osoby, przeciwko której współmałżonek wystąpił z pozwem), a jeżeli i tej podstawy nie ma  – sąd miejsca zamieszkania powoda (osoby, która wystąpiła z pozwem o separację).

Opłata od pozwu i wniosku o separację

Zgodny wniosek małżonków o separację podlega opłacie w wysokości 100 złotych. W przypadku gdy jeden z małżonków składa pozew o separację, zobligowany jest do uregulowania opłaty w kwocie 600 złotych.

Opłatę można uregulować poprzez zakup w kasie w budynku sądu znaku opłaty sądowej i przyklejenia tego znaku na pozew albo wniosek, bądź dokonać płatności przelewem na właściwy rachunek sądu (w tytule wpisujemy: opłata od pozwu/wniosku o separację i imiona oraz nazwiska małżonków). Dla przykładu konto bankowe Sądu Okręgowego w Koszalinie, na które należy uiszczać opłaty sądowe jest udostępnione na stronie internetowej tego sądu:

Sąd Okręgowy w Koszalinie – konta bankowe

Separacja – skutki prawne

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że separacja tym różni się od rozwodu, że nie powoduje ustania małżeństwa. 

Po orzeczeniu separacji małżeństwo nie ustaje, a więc nie można zawrzeć nowego małżeństwa.

Orzeczenie separacji powoduje powstanie rozdzielności majątkowej.

• małżonkowie mogą dokonać podziału swojego majątku wspólnego.
• majątek jaki każdy z małżonków nabędzie w czasie trwania separacji wejdzie do ich majątków osobistych.

Po orzeczeniu separacji małżonek nie dziedziczy po drugim małżonku na podstawie ustawy (może jednak ustanowić małżonka w testamencie swoim spadkobiercą), małżonek traci także prawo do zachowku.

Po orzeczeniu separacji do aktu małżeństwa wpisywana jest wzmianka o separacji.

W czasie trwania separacji małżonków nie stosuje się domniemania ojcostwa, tzn. w przypadku, gdy w czasie trwania separacji żona urodzi dziecko, nie ma tu domniemania, iż dziecko to pochodzi od męża pozostającego w separacji (mąż nie jest z urzędu wpisywany do aktu urodzenia dziecka jako ojciec).

Po orzeczeniu separacji nie ma możliwości zmiany nazwiska (co jest możliwe po orzeczeniu rozwodu). 

Separacja – zniesienie

Sąd orzeka o zniesieniu separacji na zgodne żądanie małżonków. Zgodne żądanie nie musi jednak zostać złożone równocześnie. Przesłanka ta zostaje spełniona także wtedy, gdy jeden z małżonków jako pierwszy wystąpi z wnioskiem, a drugi wyrazi w odpowiedzi na wniosek zgodę na zniesienie separacji (tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w orzeczeniu z dnia 06 grudnia 2000 r., sygnatura akt I ACa 842/00).

Zgodnie z art. 61⁶ KRiO z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Sąd znosząc separację rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków, a fakultatywnie może w uzasadnionych przypadkach utrzymać w mocy rozdzielność majątkową między małżonkami. Jeżeli sąd nie rozstrzygnie inaczej zniesienie separacji skutkuje powrotem małżonków do ustroju wspólności majątkowej.

Właściwość sądu orzekającego o zniesieniu separacji ustala się w sposób tożsamy jak przy złożeniu pozwu (wniosku) o separację. Opłata stała od wniosku o zniesienie separacji wynosi 100 złotych.

Decyzja o ustanoweniu separacji sądowej jest poważnym krokiem, która nie tylko kształtuje relacje rodzinne ale wywołuje liczne skutki na gruncie prawnym. Dlatego osoby decydujące się na założenie sprawy o separację, zapraszam do kontaktu z radcą prawnym na kompleksowa poradę prawną przed zainicjowaniem postępowania sądowego.