Podstawa prawna roszczenia o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej po śmierci bliskiej osoby
Zgodnie z treścią przepisu art. 446 §3 kodeksu cywilnego „Sąd może (…) przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej”.
Powyższy przepis jest samodzielną podstawą roszczenia o odszkodowanie, które może być dochodzone łącznie z zadośćuczynieniem i objęte tym samym powództwem. Zobowiązany do zapłaty kwoty z tytułu przedmiotowego świadczenia będzie podmiot odpowiedzialny za zdarzenie szkodowe, w wyniku którego śmierć poniósł poszkodowany.
Aby zapoznać się z terminem przedawnienia roszczenia, sposobem dochodzenia omawianego odszkodowania oraz definicją najbliższego członka rodziny, zapraszam do lektury mojego artykułu o zadośćuczynieniu po śmierci bliskiej osoby.
Odszkodowanie za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej – co to znaczy?
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt: V CSK 544/07 wskazał, że znaczne pogorszenie sytuacji życiowej zależne jest od rozmiarów ujemnych następstw o charakterze majątkowym, a także zmian w sferze dóbr niematerialnych uprawnionego wywołanych przez śmierć osoby bliskiej. Zmiany te da się zaś przewidzieć w przyszłości na podstawie zasad doświadczenia życiowego.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 sierpnia 2015 r. (sygn. akt: II CSK 594/14) podkreślił odmienny charakter instytucji ujętej w przepisie art. 445§1 k.c. a odszkodowania zawartego w art. 446§3 k.c., wskazując, iż zadośćuczynienie jest oderwane od sytuacji majątkowej pokrzywdzonego oraz od konsekwencji, jakie śmierć osoby bliskiej powoduje w szeroko rozumianej sferze interesów majątkowych powoda i ma na celu złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego śmiercią osoby najbliższej, traumatycznych przeżyć z nią związanych oraz ułatwienie przystosowania się do zmienionej sytuacji życiowej.
Przewidziane zaś w art. 446 §3 k.c. odszkodowanie obejmuje natomiast szeroko pojęte szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do precyzyjnego wyliczenia, prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej.
Powyższe świadczenie obejmuje szeroki zakres negatywnych zmian jakie następują w naszym życiu po śmierci członka rodziny i dotyka sfery emocjonalnej, dotyczy utraty uczuć i wsparcia ze strony zmarłego w dalszym życiu a jednocześnie obejmuje pogorszenie sytuacji materialnej w jakiej znajdzie się osoba którą zmarły poszkodowany utrzymywał lub udzielał pomocy finansowej.
Omawiane odszkodowanie związane jest ze znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej, a więc nie tylko obecnej sytuacji materialnej, lecz także utratą realnej możliwości polepszenia materialnych warunków życia i realizacji planów życiowych w przyszłości.
Obejmuje ono kompensatę uszczerbku majątkowego wynikającego przykładowo z nieotrzymywania części dochodów zmarłego z różnych źródeł, która przypadała na poszkodowanego w czasie, gdy najbliższa osoba żyła.
Uszczerbek majątkowy osoby może także wynikać z braku możliwości zaoszczędzenia wydatków na różnorakie potrzeby zaspokajane wcześniej przez zmarłego, pozbawienia tej osoby opieki, wsparcia w trudnościach życiowych, braku możliwości korzystania z umiejętności zmarłego, pomocy, rady, opieki i wparcia lub wyręki w bieżących sprawach dnia codziennego. Świadczenie to ma zatem szeroki wymiar, gdyż dotyczy pogorszenia się sytuacji materialnej osoby bliskiej zmarłemu oraz pogorszenia się sytuacji tej osoby w zakresie pozaekonomicznym.
Świadczenie to jest takim, które posłuży przystosowaniu się uprawnionego do zmienionych warunków, ma również na celu złagodzenie nieodwracalności negatywnych przeżyć, ich natężenia i świadomości utraty więzi emocjonalnej ze zmarłym, zdolności adaptacji do tych warunków oraz rokowań co do perspektyw życiowych.
Kiedy możemy ubiegać się o odszkodowanie art. 446 §3 k.c.?
Odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej po śmierci bliskiej osoby może zgłaszać poszkodowany wtedy gdy jego sytuacja życiowa kształtowała się w pewnej zależności od zmarłego. Szczególnie uprawnionymi pozostają małoletnie, niesamodzielne dzieci oraz małżonek zmarłego.
Znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej to niekorzystna zmiana w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego ale również zmiana sfery dóbr niematerialnych, która rzutuje na ich sytuację materialną. Jeżeli negatywne emocje po stracie bliskiej osoby, takie jak ból, poczucie osamotnienia, krzywdy i zawiedzionych nadziei wywołały chorobę, depresję, osłabienie aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności dnia codziennego, to można przyjąć, że pogorszyły one dotychczasową sytuację życiową osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego. Świadczenie to ma stanowić rekompensatę dla poszkodowanych, którzy nie potrafią odnaleźć się nowej rzeczywistości i zaakceptować straty bliskiej osoby.
O jakie odszkodowanie mogą domagać się poszkodowani?
Odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej po śmierci bliskiej osoby jest tak jak zadośćuczynienie, świadczeniem ustalanym indywidualnym i odwoływanie się na rozstrzygnięć zapadłych w innych sprawach może nie być skutecznym argumentem.
Powołując się na konkretny kazus, Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt: III CSK 173/14 w wyroku z dnia 17 kwietnia 2015 r. podtrzymał stanowisko Sądów I oraz II instancji, które ustaliły na podstawie przepisu art. 446 §3 k.c. wysokość odszkodowania na kwotę 102 000 zł. Uprawnioną do świadczenia była małoletnia, która w wyniku wypadku komunikacyjnego utraciła matkę. Z uwagi na okoliczność, ze ojciec dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej i nie uczestniczył w życiu córki, opiekę nad małoletnią przejęła babcia. Poziom życia dziecka w ocenie sądu bezspornie się pogorszył, a brak matki będzie negatywnie wpływać na rozwój i życie małoletniej również na etapie dorastania i dojrzewania dziecka.
W jednej ze spraw, którą prowadzę w zbliżonym stanie faktycznym jak przedstawiony powyżej, na etapie przedsądowym Towarzystwo Ubezpieczeniowe wypłaciło na podstawie 446 §3 k.c. na rzecz małoletniego dziecka po śmierci matki kwotę 3 000 zł świadczenia. W sprawie został złożony pozew zgłaszający roszczenia o zadośćuczynienie, rentę oraz odszkodowanie. Sąd okręgowy w wyroku kończącym postępowanie w I instancji ustalił odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej po śmierci najbliższej osoby na wartość 103 000 zł. Od powyższego orzeczenia strona pozwana wywiodła apelację, zatem pozostaje mi liczyć, że sąd apelacyjny podzieli stanowisko sądu I instancji.
