Odrzucenie spadku – kiedy można skorzystać?
Każdy ze spadkobierców może skorzystać z prawa do odrzucenia spadku, bez względu nadto czy dziedziczenie następuje na podstawie ustawy czy testamentu. W szczególności z instytucji odrzucenia spadku korzystają osoby, które nie chcą odpowiadać za długi spadkodawcy lub gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie majątku.
Czynność ta może zostać przeprowadzona w formie oświadczenia złożonego przed sądem albo w ramach protokołu sporządzonego przed notariuszem. Odrzucenie spadku to czynność, która skutkuje traktowaniem osoby odrzucającej spadek w taki sam sposób, jakby osoba ta nie dożyła otwarcia spadku.
Osoba, która odrzuciła spadek jest wyłączona z kręgu spadkobierców, a do dziedziczenia zostają powołane osoby z dalszego kręgu spadkobierców. Jeżeli odrzucimy zatem spadek po swoich dziadkach lub rodzicach i posiadamy dzieci, to właśnie one zostaną powołane do spadkobrania.
Ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw dokonano zmiany przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie w imieniu małoletniego dziecka spadku. Dotychczas aby odrzucić spadek rodzice byli zobligowani do uzyskania w pierwszej kolejności zgody sądu opiekuńczego na dokonanie takiej czynności. Z dniem 15 listopada 2023 r. zgodnie z nowym przepisem art. 1041 §4 k.r.o.
„Jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka.”
Z uzasadnienia ustawodawcy rodzic dziecka odrzucający spadek, zna stan spadku w którym występują wyłącznie długi lub długi przewyższają pozostawiony przez spadkodawcę majątek. Dlatego odrzucenie spadku nie musi być poprzedzone oceną sądu, czy czynność dokonywana przez rodzica nie narusza dobro i interes dziecka. W przypadku braku porozumienia pomiędzy rodzicami, uzyskanie zgody sądu opiekuńczego będzie konieczne.
Zgodnie z nowym przepisem art. 640¹ §1 k.p.c. „Zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje sąd spadku.
Natomiast zgodnie z §2 przywołanego przepisu „Z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności, o której mowa w § 1, złożony do sądu opiekuńczego, przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi spadku.”
Sądem spadku jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Należy również wskazać na przepis przejściowe, do spadków otwartych (dzień śmierci spadkodawcy) przed dniem 15 listopada 2023 r., jeżeli termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku nie upłynął w dniu wejścia w życie ustawy( w dniu 15 listopada 2023 r.), zastosowanie znajdą przepisy w nowym brzemieniu.
W pozostałych przypadkach, gdy spadek odrzucają inne osoby aniżeli rodzice posiadający pełną władzę rodzicielską zawsze będą zobligowani do skierowania wniosku o wydanie przez sąd opiekuńczy zgody. Poniżej wskazówki jak przygotować w sposób prawidłowy wniosek do sądu.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i dlatego wymaga uzyskania zgody sądu opiekuńczego
Art. 101 §3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.”
Jaki jest termin na złożenie wniosku o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku?
Zgodnie z przepisem art. 1015 §1 kodeksu postępowania cywilnego na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku spadkobierca ma sześć miesięcy od momentu, gdy dowiedział się o tytule swojego powołania. W praktyce termin ten zaczyna biec:
- Od daty śmierci spadkodawcy, jeżeli dziecko jest powołane w pierwszej kolejności do spadku jako bliski krewny.
- Od daty złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez bliższego spadkodawcy krewnego, jeżeli dziecko jest powołane do spadku w dalszej kolejności.
Jeżeli odrzucenie spadku przez rodzica nastąpiło w dniu 01 lutego 2022 r., złożenie wniosku do sądu opiekuńczego musi nastąpić przed dniem 01 sierpnia 2022 r.
Co ważne, samo złożenie wniosku do sądu o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego przerywa bieg terminu na odrzucenie spadku dla tego dziecka. Powyższe stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 maja 2018 r., sygn. akt III CZP 102/17, wskazując, że ustawowy sześciomiesięczny termin nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno zostać złożone niezwłocznie, chyba, że termin ten jeszcze nie upłynął.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka – właściwość sądu
Właściwym sądem do złożenia wniosku o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania miejsce jej pobytu (art. 569 §1 kodeksu postępowania cywilnego).
Wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka należy zatem złożyć do sądu rejonowego wydziału rodzinnego w okręgu którego ma miejsce zamieszkania lub pobytu małoletniego, którego wniosek dotyczy.
Od 01 stycznia 2022 r. nastąpiła zamiana obszaru właściwości Sądu Rejonowego w Koszalinie, który obejmuje obecnie miasto Koszalin oraz gminy: Będzino, Biesiekierz, Bobolice, Manowo, Mielno, Polanów, Sianów i Świeszyno. Dla miasta i gminy Darłowo właściwym do orzekania stał się Sąd Rejonowy w Sławnie.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka – opłata od wniosku
Wniosek zgodnie z przepisem art. 23 pkt 1) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych podlega opłacie w kwocie 100 złotych. W zależności od praktyki sędziego, należy liczyć się z obowiązkiem wykonania opłaty 100 złotych za każde dziecko objęte wnioskiem (bardzo rzadka praktyka sędziów, ale również stosowana).
Opłatę można uiścić poprzez zakupienie w kasie sądu znaku opłaty sądowej i przyklejenie znaczka na wniosek albo poprzez przelew na właściwe konto sądowe i załączenie do wniosku dowodu transakcji.
Dokumenty jakie załączamy do wniosku o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
- Dowód uiszczenia opłaty od wniosku (znak sądowy lub potwierdzenie przelewu).
- Odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy.
- Odpis skrócony aktu urodzenia dziecka.
- Akt Notarialny – Protokół przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez najbliższy krąg spadkobierców lub dokument z którego wynika złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem.
- Dokumenty świadczące o istnieniu długów spadkodawcy (np. umowa kredytu, pożyczki, bankowy harmonogram spłaty zobowiązania finansowego, pisemne uznanie długu przez spadkodawcę, nakaz zapłaty lub inne orzeczenie, decyzja z którego wynika obowiązek płatności).
Do pisma warto załączyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku złożony przez wierzyciela spadkodawcy, który dąży do ustalenia spadkobierców odpowiedzialnych za długi spadkowe swojego zmarłego krewnego. Jeżeli taki wniosek został doręczony przez sąd potencjalnym spadkobiercom, to wynika z niego wprost informacja o nieuregulowanych zobowiązaniach pieniężnych spadkodawcy.
- Odpis postanowienia sądu ustanawiającego wnioskodawców rodziną zastępczą lub opiekunami prawnymi małoletniego.
- Odpis wniosku z załącznikami, jeżeli postępowanie inicjuje tylko jeden z rodziców. Drugi z rodziców (jeżeli posiada władzę rodzicielską nad dzieckiem) staje się uczestnikiem postępowania i odpis wniosku z załącznikami jest mu przesyłany przez sąd.
Powyższe wyliczenie nie stanowi katalogu zamkniętego. W zależności od stanu faktycznego sąd może zażądać przedstawienia przez wnioskodawców innych dokumentów.
Jeżeli mamy wiedzę o długu spadkodawcy, ale nie posiadamy dokumentu z którego wynika nieuregulowane zobowiązanie, możemy we wniosku poprosić aby to sąd zwrócił się do wierzyciela o przedłożenie do akt informacji o zadłużeniu spadkodawcy. Obowiązek przedstawienia dokumentu na zarządzenie sądu wynika wprost z przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Art. 248 § 1 kodeksu postępowania cywilnego „Każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne.”
Treść wniosku o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
We wniosku należy wskazać swoje dane osobowe, adresowe, numer PESEL. Dobrą praktyką jest wskazanie numeru telefonu i e-mail, jeżeli korzystamy z elektronicznej skrzynki pocztowej.
W petitum pisma wnosimy o wyrażenie zgody przez sąd na odrzucenie w imieniu małoletniego po zmarłym spadkodawcy oraz wnosimy o przeprowadzenie dowodu z załączonych do wniosku dokumentów.
Przykład wniosku o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego:
- Wnoszę o wyrażenie przez Sąd Opiekuńczy zgody na odrzucenie w imieniu małoletniego Jana Kowalskiego ur. w dniu 10 lipca 2021 r. w Koszalinie spadku po jego dziadku Bartoszu Kowalskim zmarłym w dniu 01 grudnia 2021 r. w Szczecinie.
- Wnoszę o przeprowadzenie dowodu z następujących dokumentów: (wpisać nazwy dokumentów)
W uzasadnieniu należy opisać kim był dla dziecka zmarły spadkodawca, czy istnieje kręg spadkobierców, którzy odrzucili już spadek po zmarłym, wskazać, jakie spadkodawca pozostawił długi, zaś jeżeli zmarły pozostawił majątek spadkowy, należy wskazać co wchodzi w skład masy spadkowej oraz oświadczyć, że pasywa przekraczają aktywa lub są im równe.
Jeżeli nie mamy wiedzy o długach spadkodawcy, możemy ograniczyć uzasadnienie do wskazania, iż spadkodawca nie pozostawił po sobie jakiegokolwiek majątku a mogą istnieć nieuregulowane długi spadkowe co uzasadnia odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka.
Wniosek powinien zostać podpisany czytelnie imieniem i nazwiskiem przez wnioskodawców.
Prawomocne postanowienie sądu
Sąd wyraża zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka w formie postanowienia. Po upływie 7 dni od daty ogłoszenia albo doręczenia tego postanowienia – staje się ono prawomocne i możemy złożyć wniosek o wydanie prawomocnego orzeczenia. Sporządzenie i wydanie orzeczenia z klauzulą prawomocności wiążę się z uiszczeniem przez wnioskodawców opłaty sądowej w wysokości 20 złotych.
Czy zgoda sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka kończy sprawę?
Zgoda sądu nie jest oświadczeniem o odrzuceniu spadku! Po doręczeniu prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego, niezwłocznie musimy udać się do kancelarii notarialnej aby złożyć przed notariuszem oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka. Wydanie przez notariusza protokołu przyjęcia oświadczenia daje dopiero pewność, że doszło do skutecznego odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka.
Prawo spadkowe – pomoc prawna
Powyżej zostały przedstawione ogólne wskazówki dotyczące sporządzenia wniosku o wyrażenie zgody przez sąd na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka. Przed zainicjowaniem postępowania polecam skorzystać z konsultacji u radcy prawnego lub adwokata, którzy udzielając kompleksowej porady pomogą rozwiać prawne zawisłości.
